Een tegen eenzaamheid

Als eenzaamheid lang aanhoudt, leidt dit tot gezondheidsrisico’s, minder meedoen in de samenleving en een verminderd gevoel van welzijn of geluk.

Onderzoek toont aan dat eenzaamheid ook fysieke uitwerking heeft: eenzaamheid kan, net als stress, een negatieve invloed hebben op het immuunsysteem. Ook kan het leiden tot depressie en een verhoogd risico op hartziekten en de ziekte van Alzheimer. Daarnaast kan eenzaamheid een oorzaak zijn van ongezond gedrag: weinig bewegen, minder gezond eten en meer gebruik van verslavende middelen. Met als gevolg een groter risico op overgewicht, hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten. Eenzaamheid verhoogt zelfs de kans op voortijdig overlijden.

Eenzaamheid bij volwassenen en ouderen

In 2020 gaf 49% van alle West-Brabantse ouderen en 43% van de volwassenen aan zich eenzaam te voelen. In onderstaande figuren staan de percentages per gemeente.

Een deel van de West-Brabantse ouderen (11%) en volwassenen (10%) gaf in 2020 aan ernstig tot zeer ernstig eenzaam te zijn. In deze link zijn de percentages per gemeente in West-Brabant weergegeven.

Ruim een kwart van de ouderen (28%) en volwassenen (26%) gaf aan emotioneel eenzaam te zijn. Daarnaast gaf een derde van de ouderen (33%) aan sociaal eenzaam te zijn. Voor volwassenen was het percentage sociale eenzaamheid (27%) vergelijkbaar met het percentage emotionele eenzaamheid. In onderstaande links zijn de percentages emotionele en sociale eenzaamheid per gemeente voor respectievelijk volwassenen en ouderen weergegeven.

Sociale en emotionele eenzaamheid bij volwassenen

Sociale en emotionele eenzaamheid bij ouderen

Migratieachtergrond

Een migratieachtergrond speelt een duidelijke rol bij gevoelens van eenzaamheid. Zo gaven in 2020 West-Brabantse ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond het vaakst aan eenzaam te zijn (57%) Van ouderen met een westerse migratieachtergrond gaf 53% aan gevoelens van eenzaamheid te ervaren, ten opzichte van 48% van de ouderen met een Nederlandse migratieachtergrond.

Ernstige tot zeer ernstige eenzaamheid komt veel vaker voor bij ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond. Onder deze doelgroep gaf 22% aan ernstig tot zeer ernstig eenzaam te zijn, t.o.v. 13% onder ouderen met een westerse- en 10% met een Nederlandse migratieachtergrond.

Bij volwassenen wordt dezelfde trend waargenomen. 68% van de West-Brabantse volwassenen met een niet-westerse migratieachtergrond gaf in 2020 aan eenzaam te zijn, ten opzichte van 50% en 39% voor volwassenen met respectievelijk een westerse- en Nederlandse migratieachtergrond.

Ook ernstige tot zeer ernstige eenzaamheid werd ruim 2,5 keer vaker gerapporteerd door volwassenen met een niet-westerse migratieachtergrond (21%) dan door volwassenen met een Nederlandse achtergrond (8%). Volwassenen met een westerse migratieachtergrond gaven bijna twee keer zo vaak aan ernstig tot zeer ernstig eenzaam te zijn (14%) dan volwassenen met een Nederlandse migratieachtergrond.

Sociaal economische status

West-Brabanders (18+) met een lage sociaal economische status geven veel vaker aan gevoelens van matige tot (zeer) ernstige eenzaamheid te hebben (67%) dan gemiddeld in West-Brabant (43%). Daarbij geeft 20% aan gevoelens van (zeer) ernstige eenzaamheid te ervaren een percentage dat twee maal zo hoog ligt als voor de gemiddelde West-Brabantse volwassenen en ouderen.

Leeftijd

Naast migratieachtergrond speelt leeftijd een rol bij gevoelens van eenzaamheid. Hierbij geldt dat gevoelens van eenzaamheid toenemen met oplopende leeftijd. Zo gaf in 2020 44% van de 65- t/m 74-jarigen in West-Brabant aan eenzaam te zijn t.o.v. 65% van de 80-plussers.

Risicofactoren

Er zijn meerdere risicofactoren die kunnen leiden tot een gevoel van eenzaamheid onder ouderen en volwassenen. Deze kunnen liggen op het niveau van veranderingen in relaties, (veranderingen in) omstandigheden of in persoonlijke kenmerken, klachten of aandoeningen.

In West-Brabant zijn hierbij duidelijke risicogroepen te onderscheiden. Zo ervaren mantelzorgers die zich belast voelen, mensen met onvoldoende eigen regie over hun leven, weduwen en weduwnaars en mensen met geldproblemen (moeite met rondkomen of betalingsachterstanden) vaker gevoelens van eenzaamheid dan gemiddeld in West-Brabant. Dit geldt zowel voor ouderen als volwassenen.

In onderstaande grafieken zijn deze risico’s in verband gebracht met gevoelens van matige tot (zeer) ernstige eenzaamheid.

Eenzaamheid fungeert zelf als risicofactor voor o.a. vallen, dementie1, depressie en vroegtijdig overlijden. Deze thema’s worden ook behandeld op deze website.

Eenzaamheid bij jongvolwassenen

Corona heeft een groot effect gehad op de samenleving. Veel jongvolwassenen geven aan in deze periode mentale klachten te hebben ontwikkeld. Om de gevolgen van corona voor deze doelgroep in kaart te brengen heeft GGD West-Brabant in 2022, met behulp van de specifieke corona gezondheidsmonitor jongvolwassenen (16 t/m 25 jaar), o.a. gevoelens van eenzaamheid onder deze doelgroep in kaart gebracht. Hieruit is gebleken dat eenzaamheid veel voorkomt onder jongvolwassenen.

Een groot deel van de jongvolwassenen in West-Brabant (63%) gaf in 2022 aan zich eenzaam te voelen. Daarbij voelde de meeste jongvolwassenen zich daarbij emotioneel eenzaam (69%), maar ook sociale eenzaamheid werd vaak (60%) gerapporteerd. In onderstaande figuur vind je meer informatie over gevoelens van eenzaamheid bij jongvolwassenen.

Geslacht

Geslacht speelde in 2022 bij jongvolwassenen een rol bij gevoelens van eenzaamheid. Zo gaven vrouwen (68%) vaker dan mannen (57%) aan eenzaam of sterk eenzaam te zijn. Voor wat betreft het soort eenzaamheid gaven, voor zowel emotionele eenzaamheid als sociale eenzaamheid, meer vrouwen dan mannen aan deze vorm van eenzaamheid te ervaren. Driekwart van de vrouwen voelde zich emotioneel eenzaam en twee derde voelde zich sociaal eenzaam. In onderstaande grafiek vindt u meer informatie over gevoelens van eenzaamheid in relatie tot geslacht.

Leeftijd

Jongvolwassenen van 16-17 jaar en 18 t/m 20 jaar (beide groepen 69%) rapporteerden het vaakst gevoelens van eenzaamheid. Een heel groot percentage jongvolwassenen in de groep 16- en 17-jarigen gaf daarbij aan gevoelens van emotionele eenzaamheid te ervaren. Dit percentage is vergelijkbaar met de groep 18- t/m 20-jarigen. Naast gevoelens van emotionele eenzaamheid gaf twee derde van de groep 16-17 en de 18- t/m 20-jarigen aan sociaal eenzaam te zijn.

Hoewel de percentages van gevoelens van (emotionele en/of sociale) eenzaamheid voor de groep 21- t/m 25-jarigen beduidend lager waren dan voor de jongere leeftijdsgroepen, gaf ook hier een aanzienlijk deel aan zich emotioneel of sociaal eenzaam te voelen. In onderstaande grafiek vind je informatie over gevoelens van eenzaamheid in relatie tot leeftijd bij jongvolwassenen.

Eenzaamheid bij jongeren

Ook jongeren geven aan mentale klachten te hebben ontwikkeld als gevolg van de corona periode. Met behulp van een extra corona gezondheidsmonitor jeugd (2e/4e klas VO), afgenomen in 2021, zijn daarom gevoelens van eenzaamheid onder jongeren in kaart gebracht.

In West-Brabant gaf in 2021 31% van de jongeren aan in de afgelopen 4 weken soms tot altijd eenzaam te zijn geweest. 10% van deze jongeren gaf aan vaak of altijd eenzaam te zijn geweest. Bij de vraag over gevoelens van eenzaamheid in het afgelopen jaar gaf 40% van de West-Brabantse jongeren aan soms tot altijd eenzaam te zijn geweest. 13% van deze groep gaf aan vaak of altijd eenzaam te zijn geweest.

Jongeren (2e/4e klas VO):

Wat werkt?

De vijf pijlers voor een effectieve lokale aanpak van eenzaamheid en bijbehorende adviezen zijn:

• Bestuurlijk commitment.
  De aanpak van eenzaamheid valt of staat met politiek-bestuurlijk draagvlak. Zorg dat het college van burgemeester en wethouders betrokken is. Evenals beleidsmakers van verschillende beleidsterreinen.
• Creëer een sterk netwerk.
  Eenzaamheid aanpakken kan alleen in netwerkverband. Kijk dus naar welke partijen er al zijn, maar maak ook nieuwe en slimme verbindingen om samen verder te komen. Betrek daarbij ook zeker het bedrijfsleven en de lokale ondernemers. Maak iemand kartrekker.
• Betrek mensen met gevoelens van eenzaamheid.
  Er is niet één type eenzaamheid en ieder die zich eenzaam voelt ervaart het op een andere manier. Om goed aan te sluiten bij de doelgroep, moet je mensen die eenzaam zijn betrekken. En ook de omgeving, zoals de familie en buurtbewoners. Zorg dat je mensen bereikt door achter de voordeur te komen. Help mensen vervolgens over de drempel heen.
• Werk aan een duurzame aanpak.
  Kijk naar wat echt werkt om eenzaamheid te doorbreken. Hierbij gaat het om activiteiten gericht op zinvol bezig zijn, ontmoeting, praktische ondersteuning, betekenisvol contact, het verbeteren van sociale vaardigheden of het toedichten van een betekenisvolle rol. Kies daarnaast voor een duurzame aanpak. Maak onderscheid tussen verschillende soorten eenzaamheid en baseer je aanpak op feiten. En maak afspraken wie waar verantwoordelijk voor is.
• Monitoring en evaluatie.
  Eenzaamheid aanpakken is blijven leren in de praktijk. Monitoring en evaluatie dwingen je om samen te blijven leren en de aanpak verder te brengen. Doe dit op een vergelijkbare manier, zodat data gebundeld kunnen worden

Download de infographic ‘Eenzaamheid doorbreken’

Actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid

Eén tegen eenzaamheid is het actieprogramma van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport om eenzaamheid in Nederland te verminderen. Waar het programma zich in de vorige kabinetsperiode richtte op eenzaamheid onder ouderen, gaat het in de vervolgaanpak 2022 – 2025 om eenzaamheid in het algemeen.

Het actieprogramma werkt langs 3 actielijnen:

1. Meer bewustwording in de samenleving over eenzaamheid.
2. Meer maatschappelijk initiatief tegen eenzaamheid.
3. In alle gemeenten een lokale aanpak tegen eenzaamheid.

Lokale samenwerking

Het verminderen van eenzaamheid vraagt om een blijvende, lokaal verankerde aanpak. Een aanpak met een duurzame samenwerking tussen organisaties, bedrijven en burgers. Lokale coalities vormen de spil van de aanpak van eenzaamheid. In de gemeenten Woensdrecht, Steenbergen, Roosendaal, Halderberge, Etten-Leur, Breda, Drimmelen en Oosterhout bestaan al lokale coalities Eén tegen eenzaamheid.