Terugdringen gezondheidsachterstanden

Mensen met een lager opleidingsniveau leven gemiddeld ruim 4 jaar korter en ervaren ruim 14 jaar eerder een slechtere gezondheid dan hoogopgeleiden (GALA, 2023). Deze sociaaleconomische gezondheidsverschillen zijn erg hardnekkig. Ze gaan vaak over van generatie op generatie en zijn, ondanks alle inspanningen, de laatste 40 jaar niet kleiner geworden. Leefstijlinterventies bereiken deze groep minder goed, omdat ze onvoldoende aansluiten op hun leefsituatie en vaardigheden. Er is té weinig aandacht voor de achterliggende oorzaken van gezondheidsproblemen.

Daarnaast hebben sommige mensen ongelijke kansen op een gezond leven door bijvoorbeeld herkomst (o.a. arbeidsmigranten en nieuwkomers), beroepsgroep (o.a. sekswerkers), opgroeien in tijden van corona (o.a. jongeren met problemen) en aangeboren problemen (o.a. licht verstandelijk beperkten).

In het GALA staat: ‘Het verminderen van gezondheidsachterstanden is weliswaar apart als doel benoemd, maar snijdt dwars door de overige doelen heen’. Dit thema komt dan ook terug op alle pagina’s.

Informatie over de eerste 1000 levensdagen van het (ongeboren) kind vind je onder Kansrijke Start.

Cijfers

De sociaaleconomische status (SES) hangt sterk samen met gezondheidsverschillen. Mensen met een lage SES (lage opleiding i.c.m. laag inkomen) leven korter en minder jaren in goede gezondheid dan mensen met een hoge SES. De (gemiddelde) SES verschilt niet zo zeer tussen gemeenten, maar wel tussen wijken; daarom worden de cijfers op wijkniveau getoond. In de wijken met de laagste SES, zien we vaak negatievere gezondheidsuitkomsten in onze gezondheidsmonitors. Dit kan aanknopingspunten bieden voor gemeenten om bepaalde interventies of regelingen gerichter in te zetten.

Klik hier voor meer informatie over de verschillende wijken

Mensen die moeite hebben met lezen (laaggeletterden) hebben minder goede ‘gezondheidsvaardigheden’ dan anderen. Gezondheidsvaardigheden zijn nodig om informatie over gezondheid te verkrijgen, te begrijpen, te beoordelen en te gebruiken bij het maken van gezonde keuzes. Met alle negatieve gevolgen van dien. Daarom is het belangrijk dat deze groep in beeld is en waar nodig communicatie en informatie wordt aangepast. Laaggeletterdheid komt relatief vaak voor bij mensen met een lage opleiding, met een migratieachtergrond en bij ouderen. De cijfers over laaggeletterdheid zijn alleen op gemeenteniveau beschikbaar, maar er zullen verschillen zijn tussen wijken.

Geldzorgen en armoede hangen samen met gezondheid en met ongezond gedrag. Het aflopen (half) jaar zorgden vooral hoge energieprijzen voor acute geldzorgen bij huishoudens. Dat is financieel deels gecompenseerd met energietoeslagen en een prijsplafond, maar er zijn grote verschillen tussen huishoudens in de mate waarin zij hun energiekosten kunnen beperken. Vooral huurders wonen vaak in huizen die niet energiezuinig zijn en zij kunnen zelf weinig doen om hun woning te verduurzamen. Deze ‘energiearmoede’ verschilt niet zo zeer tussen gemeenten, maar vooral tussen wijken. Voor energiearmoede zijn verschillende indicatoren. Omdat de cijfers uit 2020 komen, toen de energieprijzen nog aanzienlijk lager waren dan in 2022/2023, is een indicator opgenomen die het percentage huishoudens weergeeft dat óf een laag inkomen heeft en een hoge energierekening óf een laag inkomen en een huis met lage energetische kwaliteit (of beide). Dat laatste wordt niet beïnvloed door energieprijzen maar laat wel zien of huishoudens kwetsbaar zijn voor hoge prijzen van energie.

Klik hier voor meer informatie over de verschillende wijken

Wat werkt?

Het terugdringen van gezondheidsachterstanden vraagt om een integrale aanpak. De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving benadrukte dat in het rapport ‘Een eerlijke kans’. Door het programma GezondIn van Pharos en Platform31 worden gemeenten sinds 2014 gestimuleerd en ondersteund om gezondheidsverschillen integraal aan te pakken. Dit leidde tot de GIDS-gemeenten. Deze aanpak moet worden doorgezet in het GALA. De Wereldgezondheidsorganisatie noemt als belangrijke aangrijpingspunten leefomstandigheden, bestaanszekerheid, een sociaal vangnet, toegang tot zorg en werkgelegenheid.

Dit succesvolle beleid laat zien dat het volgende werkt in de aanpak van gezondheidsachterstanden:

• Health Equity In All Policies
  Voor gelijkere gezondheidskansen is inzet nodig vanuit alle andere beleidsdomeinen.
• Ervaringskennis inzetten
  Het verkleinen van de kloof tussen beleid en de leefwereld van potentieel kwetsbare groepen draagt bij aan gelijkere gezondheidskansen.
• Gezondheidsvaardigheden
  Het kunnen lezen, begrijpen en toepassen van gezondheidsinformatie draagt bij aan gelijkere gezondheidskansen.
• Evidence based interventies
  Verschillende interventies hebben zich bewezen of zijn veelbelovend voor het verbeteren van gezondheidskansen:
  • Kansrijke start: de eerste 1000 levensdagen zijn cruciaal voor een gezonde start.
  • MAZL: Meer Aandacht Ziekgemelde Leerling is een onderbouwde methode voor de integrale aanpak van ziekteverzuim bij scholieren in het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs en het mbo. Ziekteverzuim heeft vaak te maken met andere onderliggende (gezondheids-)problemen.
  • Zie ook het Loket Gezond Leven
    Er zijn interventies die primair bedoeld zijn voor een ander gezondheidsprobleem. Gezondheidsverschillen kunnen een secundaire factor zijn die zijn meegenomen in de aanpak. Het is belangrijk om de doelgroep van het gezondheidsprobleem vast te stellen en op basis daarvan het type interventie te kiezen. Eerder genoemde methoden kunnen onderdeel te zijn van een interventie om gezondheidsverschillen te verkleinen.

Regionale samenwerking

In de regionale samenwerkingsstructuur ‘Samenwerken aan preventie en positieve gezondheid in West-Brabant’ is één van de themalijnen ‘Gezond leven bij een lage sociaaleconomische status’.